Προπαγάνδα–βασανισμός: ένα αξεχώριστο σύμπλεγμα
Σκαπανεύς Μακρονήσου, τχ. 7 (11/1949)
Στη λειτουργία του στρατοπέδου της Μακρονήσου, υπάρχει εξαρχής ένας βασικός στόχος: η «αναμόρφωση», η «ανάνηψη» στρατιωτών και πολιτών, ώστε να αποδοθούν «υγιείς» στον εθνικό κορμό. Στο πλαίσιο αυτό, ο ρόλος της προπαγάνδας (που ασκείται μεθοδευμένα, σε συνδυασμό με τα βασανιστήρια, σε ένα γενικό σχέδιο ψυχολογικού πολέμου εναντίον των κομμουνιστών), είναι πολύ σημαντικός.
Το περιεχόμενο του «αναμορφωτικού» προπαγανδιστικού αυτού λόγου απαρτίζεται από τους βασικούς άξονες του γενικότερου αντικομμουνιστικού λόγου της εποχής (ο κομμουνισμός ως πλάνη, ασθένεια και ξενοκίνητη απειλή), με έμφαση στον ρόλο της Μακρονήσου ως μεγάλου «σχολείου» και «θεραπευτηρίου».
Η προπαγάνδα αποτελεί ένα αδιάσπαστο σύμπλεγμα με τις απειλές, τον φόβο, τη βία, τον βασανισμό. Κι αυτό όχι μόνο επειδή η εκφώνηση ομιλιών, η σύνταξη επιστολών, η απόσπαση της «δήλωσης» είναι αποτέλεσμα απειλών, φόβου, σωματικής και ψυχολογικής βίας – ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι στα Γραφεία Ηθικής Αγωγής αυτά συνδυάζονται, και οι ξυλοδαρμοί, οι απειλές και η διαφώτιση διαδέχονται το ένα το άλλο. Αλλά, κυρίως, επειδή καθώς φορείς της προπαγάνδας είναι «ανανήψαντες»: το γεγονός ότι οι μέχρι χθες σύντροφοι και συναγωνιστές εξευτελίζονται δημοσίως, αποκηρύσσουν τον κομμουνισμό, προτρέπουν τους υπόλοιπους να κάνουν το ίδιο, ασκεί αφόρητη πίεση σε όσους δεν έχουν υπογράψει «δήλωση». Ένας κρατούμενος θα χαρακτηρίσει πολύ εύγλωττα «ψυχολογικό ματσακόνι» την πίεση που ασκούν στους νεοφερμένους οι πάσης φύσεως γνωστοί τους που πέφτουν πάνω τους σαν σειρήνες, παρακινώντας τους να «τακτοποιηθούν» (δηλαδή να υπογράψουν «δήλωση»).[1]
[1] Βασίλης Καραμπάτσος, Μακρονήσι. Η τρίτη αποστολή, χ.ε., Αθήνα 1995, σ. 17.
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Σκαπανεύς, 1947-1951.
Στρατής Μπουρνάζος, «“To µέγα εθνικόν σχολείον Μακρονήσου”, 1947-1950», στο Ιστορικό τοπίο και ιστορική µνήµη. Το παράδειγµα της Μακρονήσου, Φιλίστωρ, Αθήνα 2000, σ. 115-145.