Στη διάρκεια της δίκης των υποτιθέμενων «στασιαστών» για τα αιματηρά γεγονότα της 29ης Φεβρουαρίου-1ης Μαρτίου 1948, στρατιώτες έστειλαν μια ομαδική επιστολή-δήλωση μετανοίας, η οποία δημοσιεύθηκε στις εφημερίδες της εποχής:
![Ανοιχτή επιστολή του λοχίου Α.Γ. κλάσεως 1933 εκ Ταξιάρχου Γρεβενών και διαμένων εις Γρεβενά, [1948-1949]](https://www.makronissos.org/wp-content/uploads/2015/04/0674_0112-1-200x298.jpg)
Ανοιχτή επιστολή του λοχίου Α.Γ. κλάσεως 1933 εκ Ταξιάρχου Γρεβενών και διαμένων εις Γρεβενά, [1948-1949]
Προς τον κ. Πρόεδρον του Στρατοδικείου
Οι υπογεγραμμένοι οπλίται του Α΄ Τάγματος Σκαπανέων δηλούμεν υμίν και βροντοφωνάζομεν, ότι ουδεμίαν σχέσιν έχομεν με τον κομμουνισμόν και τας παραφυάδας αυτού καθώς και αποδοκιμάζομεν δια πολλοστήν φοράν τας εγκληματικάς πράξεις της αντεθνικής ανταρσίας, σκοπούσης τον σφαγιασμόν της φιλτάτης μας Πατρίδος, παραδιδούσης ταύτην εις τους εχθρούς μας Σλαύους. Παρακαλούμεν όπως η περίπτωσίς μας ληφθή σοβαρώς υπ’ όψιν, ώστε να αποδοθώμεν άσπιλοι εις τον Στρατόν και την κοινωνίαν και δράσωμεν εις τας επάλξεις του ιερού υπέρ βωμών και εστιών σημερινού αγώνος. Ζήτω η Μεγάλη μας Ελλάς! Ζήτω ο Βασιλεύς! Ζήτω ο Εθνικός Στρατός!
Οι δηλώσεις μετανοίας ήταν κείμενα με τα οποία οι υπογράφοντες δήλωναν ότι αποκήρυσσαν τις ιδέες του κομμουνισμού και το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Οι δηλώσεις μετανοίας εμφανίστηκαν στη διάρκεια της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά, αλλά πήραν μαζική διάσταση στα χρόνια του Εμφυλίου πολέμου, καθώς όχι μόνο φυλακισμένοι αλλά και απλοί πολίτες υπέγραφαν μαζικά δηλώσεις μετανοίας. Οι δηλώσεις μετανοίας ήταν κομβικό στοιχείο της στρατοπεδικής εμπειρίας της Μακρονήσου, καθώς αποτελούσαν το τεκμήριο της «αναμόρφωσης» των κρατούμενων.
Γ’ Τάγμα Σκαπανέων: Παράδοση όπλων σε “ανανήψαντες”, 10/1947
Οι δηλώσεις μετανοίας ήταν ένα από τα προπαγανδιστικά τεχνάσματα του καθεστώτος στα χρόνια του Εμφυλίου. Επαναλάμβαναν με στερεοτυπικό τρόπο τις θέσεις της κυβέρνησης για το Κομμουνιστικό Κόμμα και τον Εμφύλιο πόλεμο. Το Κομμουνιστικό Κόμμα εμφανιζόταν ως ένα προδοτικό κόμμα, το οποίο με δόλια μέσα είχε παραπλανήσει τους ανύποπτους πολίτες να πιστέψουν ότι είχε αγωνιστεί για την εθνική απελευθέρωση στα χρόνια της Κατοχής. Ο Εμφύλιος πόλεμος παρουσιαζόταν ως ένα σχέδιο των Ελλήνων κομμουνιστών, οι οποίοι σε συνεργασία με τους κομμουνιστές των άλλων βαλκανικών χωρών απεργάζονταν τον διαμελισμό της χώρας.
Για τους πολιτικούς κρατούμενους η δήλωση μετανοίας ήταν μια επώδυνη δοκιμασία, γιατί καλούνταν να αποκηρύξουν τις ιδέες τους, τους φίλους και τους συντρόφους τους. Αυτές οι δηλώσεις δεν ήταν προϊόν της ελεύθερης βούλησης των κρατούμενων. Η απόσπαση των δηλώσεων γινόταν με τη βία και με απειλές. Οι κρατούμενοι υπέγραφαν άλλες φορές στη διάρκεια βασανιστηρίων, ώστε να σταματήσουν το μαρτύριό τους, και άλλες φορές απέναντι στην επικείμενη καταδίκη, ώστε να ελαφρύνουν τη θέση τους. Στη Μακρόνησο οι κρατούμενοι στρατιώτες δεν ήταν αρκετό να υπογράψουν μια δήλωση μετανοίας. Ήταν υποχρεωμένοι να κάνουν ομιλίες στους στρατιώτες της Μακρονήσου, να στέλνουν επιστολές στα χωριά τους, οι οποίες διαβάζονταν μετά το τέλος της κυριακάτικης λειτουργίας, ή να κάνουν ομιλίες περιοδεύοντας σε πόλεις και χωριά, στις οποίες υποτίθεται ότι αποκάλυπταν τον προδοτικό ρόλο του Κομμουνιστικού Κόμματος και εκθείαζαν το έργο που συντελούνταν στη Μακρόνησο.
Οι δηλώσεις μετανοίας ήταν μια βίαιη αποδόμηση της προσωπικότητας των πολιτικών κρατούμενων και παράλληλα μια προσπάθεια διάσπασης της συλλογικότητάς τους. Η διοίκηση των στρατοπέδων χώριζε τους κρατούμενους σε «ανανήψαντες» και «αμετανόητους», και έστρεφε τους πρώτους εναντίον των δεύτερων. Επιπλέον, επειδή το Κομμουνιστικό Κόμμα καταδίκαζε απερίφραστα όσους υπέγραφαν δήλωση μετανοίας, όσοι υπέγραφαν έφεραν στη συνέχεια το στίγμα του «δηλωσία», δηλαδή του προδότη του Κόμματος.
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Πολυμέρης Βόγλης, Η εμπειρία της φυλακής και της εξορίας. Οι πολιτικοί κρατούμενοι στον εμφύλιο πόλεμο, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2004, σ. 112-135.
Λεφτέρης Ραφτόπουλος, Το μήκος της νύχτας. Μακρόνησος ’48-’50, Αθήνα. Εκδ. Καστανιώτη, 1995.